Γλοιοσπόριο και δάκος: το επικίνδυνο δίδυμο για την ελιά

Το γλοιοσπόριο της ελιάς (ανθράκωση, παστέλλα) αποτελεί μία από τις πιο καταστρεπτικές μυκητολογικές ασθένειες στην ελαιοκαλλιέργεια. Στην Ελλάδα καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1920 στην Κέρκυρα, ενώ τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει έντονες εξάρσεις σε Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησο, Βόρειο Αιγαίο και Χαλκιδική, με αποτέλεσμα σοβαρές απώλειες παραγωγής και υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιολάδου.

Συμπτώματα που πρέπει να προσέξει ο παραγωγός

Η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως σε δύο περιόδους: την άνοιξη (ανθοφορία) και το φθινόπωρο (ωρίμανση καρπών).

• Καρποί: καστανέρυθρες κηλίδες που επεκτείνονται ταχύτατα, βυθίζονται, ρητιδώνονται σε μορφή συγκεντρικών κύκλων οι οποίες καλύπτονται από τις καρποφορίες (πολυστιγμία από ακέρβουλα) του μύκητα. Σε υψηλή υγρασία εξέρχονται τα πολυάριθμα ρόδινα σπόρια ως γλοιώδη μάζα και προσδίδουν στον καρπό ρόδινο χρωματισμό.Τελικά προκαλείται είτε καρπόπτωση στο έδαφος και σήψη είτε παραμονή στο δένδρο,αφυδάτωση, συρρίκνωση και μουμιοποίηση.
• Φύλλα: Καστανές και κιτρινοκάστανες κηλίδες, με εξαγωγή ρόδινων σπορίων σε υγρό καιρό.
• Άνθη: Κοκκινίζουν και ξεραίνονται, περιορίζοντας την καρπόδεση.

Το λάδι από προσβεβλημένους καρπούς έχει υψηλή οξύτητα, κοκκινωπή απόχρωση και χαμηλή περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες, καθιστώντας το ακατάλληλο για κατανάλωση.

Αίτια και συνθήκες μόλυνσης

Το γλοιοσπόριο προκαλείται κυρίως από Colletotrichum gloeosporioides, C. acutatum και C. clavatum. Αναπτύσσεται σε θερμοκρασίες 12-25°C και υψηλή υγρασία.

Σε  μελέτη των Gomes και συνεργατών (2012), περιγράφεται ότι ο μύκητας ακολουθεί δύο φάσεις ανάπτυξης: μία βιοτροφική (ασυμπτωματική) την άνοιξη και μία νεκροτροφική (καταστροφική) το φθινόπωρο, όταν οι καρποί έχουν ωριμάσει.

Αυτό σημαίνει ότι ο μύκητας μπορεί να εισχωρήσει στον ιστό της ελιάς και να παραμένει «σιωπηλός» για μήνες, χωρίς να δίνει ορατά σημάδια. Στο στάδιο αυτό τρέφεται από ζωντανό ιστό χωρίς να τον καταστρέφει, κάτι που επιτρέπει στο δέντρο να φαίνεται υγιές. Όταν όμως οι καρποί μπαίνουν στη φάση της ωρίμανσης και οι συνθήκες υγρασίας είναι ευνοϊκές, ο μύκητας αλλάζει στρατηγική, περνά στη νεκροτροφική φάση και καταστρέφει τους ιστούς, προκαλώντας μαζική εμφάνιση συμπτωμάτων. Αυτός ο «κρυφός» κύκλος μόλυνσης καθιστά δύσκολη την έγκαιρη διάγνωση και κάνει την πρόληψη ζωτικής σημασίας.

Kαρποι μολυσμένοι από Colletotrichum acutatum. (a) Ελαιόκαρποι χωρίς μόλυνση από παθογόνο· (b) ελαιόκαρποι με μόλυνση από Colletotrichum acutatum, και (c) 192 ώρες μετά τον εμβολιασμό ο ελαιόκαρπος καταστρέφεται ολοσχερώς από μόλυνση από παθογόνο.

Ο ρόλος του δάκου

Ο δάκος της ελιάς (Bactrocera oleae) δρα έντονα Σεπτέμβριο – Οκτώβριο, δημιουργώντας τρύπες στον καρπό για την εναπόθεση των αυγών. Οι πληγές αυτές λειτουργούν ως «πύλες εισόδου» για το γλοιοσπόριο, επιταχύνοντας την εξάπλωση του μύκητα. Αν και ο μύκητας μπορεί να μολύνει ακόμη και ακέραιους καρπούς, η παρουσία του δάκου πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο.

Πρακτικές λύσεις για τον παραγωγό

Η αντιμετώπιση στηρίζεται σε προληπτικά μέτρα και σε χημική ή βιολογική προστασία:

• Καλλιεργητικά μέτρα:
  • Σωστό ετήσιο κλάδεμα για αερισμό της κόμης.
  • Αποφυγή εγκατάστασης ελαιώνων σε περιοχές με υψηλή υγρασία.
  • Πρώιμη συγκομιδή πριν την πλήρη ωρίμανση, ώστε να περιορίζονται οι μολύνσεις.
• Βιολογική αντιμετώπιση:
  • Χρήση σκευασμάτων όπως Cerevisane (Saccharomyces cerevisiae) και Bacillus amyloliquefaciens, που εμποδίζουν την ανάπτυξη του μύκητα.
• Χημική προστασία:
  • Προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα (Βορδιγάλειος πολτός, οξυχλωριούχος χαλκός κ.ά.) ή στρομπιλουρίνες και άλλα σκευάσματα, κυρίως φθινόπωρο και άνοιξη.
  • Σε περιοχές με ιστορικό προσβολών, επανάληψη ψεκασμών κάθε 20-25 ημέρες σε συνθήκες υψηλής υγρασίας.

Σημαντικό: Ο χαλκός, αν και αποτελεσματικός, είναι επικίνδυνος σε υψηλές συγκεντρώσεις. Χρειάζεται προσοχή στη χρήση με προστατευτικά μέσα.

Δείτε τα διαθέσιμα φυτοπροστατευτικά προϊόντα στον  κατάλογο του ΥΠΑΑΤ εδώ.

Το γλοιοσπόριο, σε συνδυασμό με τον δάκο, αποτελεί μια από τις σοβαρότερες απειλές για την ελληνική ελαιοκομία. Με έγκαιρη διάγνωση, σωστή καλλιεργητική διαχείριση και προληπτικούς ψεκασμούς, οι παραγωγοί μπορούν να μειώσουν δραστικά τις απώλειες και να διασφαλίσουν την ποιότητα του ελαιολάδου τους.

Βιβλιογραφία

• Gomes, S., Prieto, P., Carvalho, T., Guedes-Pinto, H., Martins-Lopes, P. (2012). Olive – Colletotrichum acutatum: An Example of Fruit-Fungal Interaction. InTech. DOI: 10.5772/27965.

Σχετικά άρθρα:

Ντάκος και χωριάτικη στις πρώτες θέσεις του Taste Atlas, χόρτα και πατατοσαλάτα λίγο πιο κάτω Αγροτικά μηχανήματα: NEW HOLLAND: Λόγοι για να αγοράσεις CX5/6 – CH Φόβοι απότομης αντίδρασης στις αγορές από το χτύπημα σε Ιραν Αγροτικές Ειδήσεις: Οι εξαγωγές σιτηρών της ΕΕ σημειώνουν πτώση 34% αυτή τη σεζόν