Ασφάλιση και ταμεία αλληλοβοήθειας για τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις

Η διαχείριση κινδύνων βοηθά τους αγρότες να διαχειρίζονται τους κινδύνους παραγωγής και εισοδήματος που συνδέονται με δυσμενή καιρικά φαινόμενα, παράσιτα, ασθένειες και αβεβαιότητες της αγοράς.

Η ΕΕ παρέχει ένα διαρθρωμένο πλαίσιο για τη διαχείριση κινδύνων στο πλαίσιο του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ, αναγνωρίζοντας τον στρατηγικό του ρόλο στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της προσαρμογής, καθώς και στη στήριξη της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας της ΕΕ.

Στοιχεία από ένα Μελέτη fi-compass/ΕΤΕπ που παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες στις 20 Μαΐου 2025 αποκαλύπτει ότι η γεωργία της ΕΕ υφίσταται ετήσιες απώλειες άνω των 28 δισεκατομμυρίων ευρώ από δυσμενή καιρικά φαινόμενα, ποσό που ισοδυναμεί με περίπου το 6 % της συνολικής φυτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής· Και όμως, μόνο το 20-30% αυτών των απωλειών που σχετίζονται με το κλίμα είναι ασφαλισμένες.

Κατά μέσο όρο, το γεωργικό εισόδημα σε διάφορους τύπους εκμεταλλεύσεων παραμένει ιδιαίτερα ευάλωτο σε ανεπιθύμητα συμβάντα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 30% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της ΕΕ αντιμετωπίζουν απώλειες εισοδήματος μεγαλύτερες από 30% λόγω κλυδωνισμών από τις διακυμάνσεις των εσόδων και του κόστους, γεγονός που αναδεικνύει τη διαρθρωτική ευπάθεια του τομέα.

Παρά τη στρατηγική της σημασία, η διαχείριση κινδύνων εξακολουθεί να αποτελεί οριακή μόνο γραμμή του προϋπολογισμού στο πλαίσιο των εθνικών στρατηγικών σχεδίων της ΚΑΠ, με 15 κράτη μέλη (ΚΜ) που επιλέγουν να στηρίξουν την ασφάλιση , εκ των οποίων 7 είναι προγραμματισμός ενός ή περισσοτέρων ταμείων αλληλοβοήθειας. Μεταξύ των άλλων κρατών μελών, έξι εργαλεία διαχείρισης κινδύνων για τη στήριξη μέσω δημόσιων επιδοτήσεων εκτός ΕΕ (π.χ. η Agroseguro στην Ισπανία ή η Αυστριακή Ένωση Ασφάλισης Χαλαζιού), μία βασίζεται αποκλειστικά στην εκ των υστέρων αποζημίωση ζημιών, ενώ πέντε χώρες επιδεικνύουν ελάχιστη ή καθόλου σημαντική χρηματοδοτική στήριξη για εργαλεία διαχείρισης κινδύνου.

Ασφάλειες και αμοιβαία κεφάλαια

Η ασφάλιση είναι ένα εργαλείο που βασίζεται στην αγορά, το οποίο αγοράζεται από τον γεωργό, ο οποίος μπορεί να λάβει δημόσια στήριξη υπό την προϋπόθεση ότι το προϊόν συμμορφώνεται με το προφίλ επιλεξιμότητας της ΚΑΠ. Είναι ένας μηχανισμός μεταφοράς κινδύνου: ο αγρότης μεταβιβάζει τον κίνδυνο στον ασφαλιστή με αντάλλαγμα ένα ασφάλιστρο. Η διαθεσιμότητα ασφάλισης εξαρτάται από το φάσμα των συμβολαίων που προσφέρουν οι ασφαλιστές και τους όρους υπό τους οποίους είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν τον κίνδυνο. Βιώσιμη αγορά υπάρχει μόνο εάν η προσφορά και η ζήτηση συγκλίνουν σε αποδεκτή τιμή, με τη δημόσια στήριξη να διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο. Υπάρχει μακρά ιστορία γεωργικών ασφαλίσεων σε όλα τα κράτη μέλη και η στήριξη της ΚΑΠ για την ασφάλιση των καλλιεργειών παραμένει το κύριο εργαλείο διαχείρισης κινδύνου στην πολιτική.

Τα αμοιβαία κεφάλαια, σε αντίθεση με τις ασφάλειες, είναι συλλογικά μέσα επιμερισμού του κινδύνου. Ενώ η ασφάλιση είναι μια διμερής σύμβαση, ένα αμοιβαίο κεφάλαιο δημιουργεί μια σχέση ένα προς πολλά μεταξύ των μελών του. Το συλλογικό συμφέρον πρέπει να προστατεύεται από μια διακυβέρνηση που βασίζεται σε κανόνες, ανάθεση και εκπροσώπηση. Αν και πολλές ασφαλιστικές εταιρείες ξεκίνησαν ως αλληλασφαλιστικές εταιρείες, δεν βασίζονται πλέον σε αμοιβαία κεφάλαια για την κάλυψη κινδύνων. Η στήριξη της ΚΓΠ για αμοιβαίες λύσεις απαιτεί μια ανανεωμένη νοοτροπία αμοιβαιότητας, βασισμένη σε συνεργατικά έργα μεταξύ των γεωργών. Σε αυτό το πλαίσιο, η εμπιστοσύνη είναι ζωτικής σημασίας: Τα συστήματα αλληλασφάλισης βασίζονται στην αλληλεγγύη και τη διαφάνεια, και χωρίς εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών, οι συνεργατικοί μηχανισμοί επιμερισμού του κινδύνου είναι απίθανο να επιτύχουν. Έτσι, η οικοδόμηση και η διατήρηση εμπιστοσύνης, τόσο θεσμικής όσο και διαπροσωπικής, θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επαγγελματίες που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας μέσω της συνεργασίας.

Αυτή η διαφορά μεταξύ ασφαλιστικών και αμοιβαίων κεφαλαίων (δηλαδή, ότι τα αμοιβαία κεφάλαια δεν είναι έτοιμα προϊόντα της αγοράς αλλά απαιτούν ενεργή συμμετοχή των μελών και ειδικό σχεδιασμό) μπορεί να είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το νέο πλαίσιο στήριξης της ΚΑΠ για τα αμοιβαία κεφάλαια δεν έχει σημειώσει την αναμενόμενη επιτυχία. Η δυσκολία αυτή επιδεινώνεται από το γεγονός ότι τα ταμεία αλληλοβοήθειας πρέπει να αντιμετωπίσουν κινδύνους όπως ασθένειες των φυτών ή εισοδηματικούς κινδύνους, για τους οποίους δεν υπήρχαν προηγουμένως συγκεκριμένες ευρωπαϊκές εμπειρίες. Η υψηλή εξάρτηση των ζημιών από τις γεωργικές πρακτικές (στην περίπτωση των φυτικών ασθενειών) και η έλλειψη δεδομένων παρακολούθησης (στην περίπτωση των εισοδηματικών κινδύνων) επιδεινώνουν περαιτέρω την πρόκληση. Αυτό επιδεινώνεται από την περιορισμένη ειδική εμπειρία και την απουσία σαφούς καθοδήγησης διαχείρισης από τις δημόσιες διοικήσεις, γεγονός που κινδυνεύει να υπονομεύσει τις πρώτες πρωτοβουλίες που δρομολογήθηκαν από πρωτοποριακά ταμεία.

Ωστόσο, η σημασία των αμοιβαίων κεφαλαίων παραμένει υψηλή, καθώς αποτελούν τα μόνα μέσα ικανά, παρά τα οικονομικά τους όρια, να αντιμετωπίσουν εξαιρετικά αβέβαιους κινδύνους που συνδέονται με απρόβλεπτες κλιματικές δυναμικές, επιδημικά φαινόμενα και διαταραχές της αγοράς που προκαλούνται από γεωπολιτικούς κλυδωνισμούς και μεταβαλλόμενους εμπορικούς κανόνες. Αυτό συνάδει με τους στόχους και τις συστάσεις που καθορίζονται στις προτάσεις για την ΚΑΠ 2028-2034, με στόχο τη βελτίωση της ετοιμότητας και της ικανότητας των γεωργών να αντιμετωπίζουν κρίσεις και κινδύνους.

Ζητήματα πολιτικής

Στο πλαίσιο αυτό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που επιδιώκουν να καταστήσουν αποτελεσματικότερες τις ασφαλίσεις και τα ταμεία αλληλοβοήθειας που υποστηρίζονται από την ΚΓΠ θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην αύξηση της συλλογής αναλυτικών δεδομένων σχετικά με τις απειλές και τα τρωτά σημεία που αντιμετωπίζουν τα συστήματα παραγωγής της ΕΕ σε σχέση με διαφορετικά κλιματικά σενάρια, βιοτικές και αβιοτικές αντιξοότητες, καθώς και κλυδωνισμούς της αγοράς που προκύπτουν από διαταραχές στις παγκόσμιες οικονομικές συνθήκες και τους εμπορικούς κανόνες.

Το όραμα για τη γεωργία και τα τρόφιμα αναγνωρίζει ρητά ότι η αντιμετώπιση των αβεβαιοτήτων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και τις γεωπολιτικές εντάσεις απαιτεί πιο φιλόδοξη δράση όσον αφορά την ετοιμότητα αντιμετώπισης κινδύνων, την ασφάλιση και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων. Τονίζει την ανάγκη κινητοποίησης της συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, τις τράπεζες, τις ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες, καθώς και με παράγοντες σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα, προκειμένου να βελτιωθεί η συγκέντρωση των κινδύνων και να διασφαλιστεί ότι η γεωργική ασφάλιση καθίσταται πιο προσιτή και οικονομικά προσιτή για τους γεωργούς. Το όραμα επισημαίνει επίσης τη σημασία της διερεύνησης επιλογών για τη θέσπιση συστημάτων ασφάλισης για τους πρωτογενείς παραγωγούς και τη διερεύνηση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ικανών να προσελκύσουν επενδύσεις για τις ΜΜΕ του αγροδιατροφικού τομέα, με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και τη στήριξη του μετασχηματισμού του τομέα.

Ταυτόχρονα, δεδομένης της περιορισμένης επιτυχίας της ΚΓΠ στην ανάπτυξη ταμείων αλληλοβοήθειας για τη διαχείριση των προαναφερθέντων κινδύνων, υπάρχει επιτακτική ανάγκη ανταλλαγής ορθών πρακτικών και προώθησης της συνδημιουργίας γνώσης και καινοτομίας μέσω τοπικών χώρων πειραματισμού και ζωντανών εργαστηρίων που φέρνουν σε επαφή διαχειριστές κεφαλαίων, γεωργούς, επιστήμονες, φορείς καινοτομίας, κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η συνεργασία αυτή θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη μοντέλων αμοιβαίας διαχείρισης κινδύνων που θα είναι ταχέως εφαρμόσιμα, ευρέως αναγνωρισμένα και επαρκώς υποστηριζόμενα από τα κράτη μέλη και την ΕΕ, εμπνέοντας παράλληλα εμπιστοσύνη στους γεωργούς. Η απελευθέρωση του δυναμικού συνεργασίας θα είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση του διαλόγου και της ανταλλαγής γνώσεων που μπορούν να στηρίξουν την ανάπτυξη και την αναβάθμιση αποτελεσματικών λύσεων σε ολόκληρη την ΕΕ.

Σχετικά άρθρα:

Παπαζάχος για το ηφαίστειο της Σαντορίνης: «Κάποια στιγμή η έκρηξη θα συμβεί» Εθνική τραγωδία για τις ΗΠΑ στο Τέξας: «Βρίσκουμε πτώματα σχεδόν παντού» – Τουλάχιστον 80 νεκροί, ανάμεσά τους 28 παιδιά, από τις φονικές πλημμύρες Από το όραμα στην πράξη: Ενδυνάμωση των αγροτικών περιοχών για το μέλλον Καιρός: Αλλαγή σκηνικού από το μεσημέρι με βροχές και καταιγίδες – Πού θα εκδηλωθούν τα φαινόμενα