Απόψεις: Πότε τελειώνουν οι έλεγχοι; Η νιτρορύπανση, τα δορυφορικά μάτια και η σιωπή στα αγροτεμάχια
Σε αγροτικούς δρόμους, σε αποθήκες λιπασμάτων και σε χωράφια που πρόσφατα θερίστηκαν, οι ελεγκτές του ΟΠΕΚΕΠΕ εμφανίζονται χωρίς προειδοποίηση. Άλλοτε τους συνοδεύουν χάρτες δορυφορικών εικόνων, άλλοτε ένας γεωργός με μισόκλειστο κινητό στο χέρι και βλέμμα κουρασμένο από την αβεβαιότητα. Το ερώτημα παραμένει μονολιθικό και επαναλαμβανόμενο: Πότε τελειώνουν οι έλεγχοι;
Η νέα τροποποίηση του εγχειριδίου ελέγχου για τη Δράση 10.1.04, που αφορά τη μείωση της ρύπανσης του νερού από γεωργική δραστηριότητα, σκιαγραφεί με ανατριχιαστική λεπτομέρεια πώς και πότε γίνονται οι έλεγχοι. Όμως για πολλούς παραγωγούς, η πραγματική αγωνία δεν περιορίζεται στις επιλέξιμες εκτάσεις ή στο ύψος της ποώδους βλάστησης. Είναι η σιγή για το “πότε” και το “ποιοι”, που γεννά περισσότερες ερωτήσεις απ’ όσες απαντά.
Σύμφωνα με το νέο εγχειρίδιο, οι έλεγχοι διαρκούν όλο το έτος και μπορούν να γίνουν χωρίς καμία ειδοποίηση ή, στην καλύτερη περίπτωση, με προειδοποίηση έως 14 ημερών. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η συγκομιδή, η αγρανάπαυση, η λίπανση και η αμειψισπορά βρίσκονται κάτω από διαρκή παρακολούθηση, όχι μόνο από το μάτι του ελεγκτή αλλά και από τα δορυφορικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται για να επιβεβαιώσουν (ή να διαψεύσουν) δηλωμένες καλλιέργειες.
Το ημερολόγιο εργασιών, τα τιμολόγια λιπασμάτων, οι αναλύσεις εδάφους και τα σχέδια διαχείρισης εισροών, δεν είναι απλώς στοιχεία συμμόρφωσης. Είναι τεκμήρια επιβίωσης: κάθε έλλειμμα, κάθε λάθος, κάθε απόκλιση από τη δήλωση, μπορεί να σημάνει καταλογισμό ή, ακόμα χειρότερα, απώλεια επιδότησης. Και όλα αυτά, ενόσω οι αγρότες παλεύουν με την ακρίβεια, την κλιματική πίεση και το αβέβαιο μέλλον της παραγωγής.
Από την άλλη πλευρά, οι ελεγκτικές αρχές καλούνται να επιτελέσουν ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, σε περιοχές που σε πολλές περιπτώσεις χαρακτηρίζονται από έντονη πίεση και κοινωνικές ιδιαιτερότητες. Η Δράση 10.1.04 εφαρμόζεται σε ευπρόσβλητες ζώνες από νιτρορύπανση, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν η Θεσσαλία, η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη περιοχές που, πέρα από τη γεωργική σημασία τους, συγκεντρώνουν σημαντικά περιβαλλοντικά και υδατικά διακυβεύματα.
Το έγγραφο επισημαίνει ότι ο έλεγχος είναι υποχρεωτικός και δεν μπορεί να αποφευχθεί με οποιονδήποτε τρόπο, ενώ η επιλογή των εκμεταλλεύσεων γίνεται με μηχανογραφικά εργαλεία. Όμως παράγοντες της αγοράς σημειώνουν διακριτικά ότι “όλα τα μάτια δεν βλέπουν το ίδιο”, εκφράζοντας ανησυχία για τη συνέπεια και την ισονομία των διαδικασιών.
Η απουσία διαφάνειας στον χρονισμό και στον τρόπο επιλογής των ελεγχόμενων παραγωγών, ακόμα και αν τεχνικά καλύπτεται από αλγοριθμικά φίλτρα, αφήνει χώρο για υποψίες — ένα πρόβλημα που πλήττει τη θεσμική αξιοπιστία περισσότερο απ’ όσο μπορεί να θεραπεύσει η τεχνική εγκυρότητα του φακέλου.
Όμως υπάρχει και μια άλλη διάσταση: η μετατόπιση της ευθύνης στον παραγωγό. Στην πράξη, κάθε αγρότης οφείλει να τηρεί τον γεωργοπεριβαλλοντικό φάκελο σε απόλυτη πληρότητα, για τουλάχιστον τρία χρόνια μετά τη λήξη της δέσμευσης, με τον ΟΠΕΚΕΠΕ να διατηρεί το δικαίωμα αναδρομικών ελέγχων. Η παραμικρή παρέκκλιση στη διαχείριση του αγροτεμαχίου, από την κλίση του εδάφους μέχρι την ακριβή ώρα εφαρμογής του λιπάσματος, μπορεί να κοστίσει χιλιάδες ευρώ.
Στον κάμπο, ωστόσο, η ζωή δεν μετριέται με κωδικούς παραβάσεων. Μετριέται με εμπιστοσύνη, πρόβλεψη και διαφάνεια. Αν ο μηχανισμός ελέγχου λειτουργεί με βάση το γράμμα του νόμου αλλά χωρίς την αίσθηση της δικαιοσύνης, τότε το πρόβλημα δεν είναι διοικητικό. Είναι θεσμικό. Και το ερώτημα, «πότε τελειώνουν οι έλεγχοι;», τελικά μήπως χρειάζεται να κερδίσει την χαμένη αξιοπιστία, και όχι χάρες πλέον.
Τις επόμενες εβδομάδες, τα συνεργεία του ΟΠΕΚΕΠΕ θα συνεχίσουν να επισκέπτονται αγροκτήματα, θα καταγράφουν, θα ελέγχουν, θα υπογράφουν πρακτικά. Όμως η αξιοπιστία του συστήματος δεν θα κριθεί μόνο από τα ποσοστά συμμόρφωσης. Θα κριθεί από το αν οι αγρότες θα συνεχίσουν να αισθάνονται συμμέτοχοι σε μια διαδικασία ελέγχου που σέβεται τη δουλειά τους.
Γιατί χωρίς εμπιστοσύνη, η γεωργία δεν μπορεί να επιβιώσει. Ούτε οι θεσμοί.
Του Γ. Κασιμάτη
Ακολουθήστε το Agrocapital.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι τις ειδήσεις
Οι απόψεις που εκφράζονται στα σχόλια των άρθρων δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της ιστοσελίδας μας, το οποίο ως εκ τούτου δεν φέρει καμία ευθύνη. Για τα άρθρα που αναδημοσιεύονται εδώ με πηγή, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την ιστοσελίδα.
