Σοβαρή κρίση βιώνει η οικογενειακή γεωργία, το μισό εισόδημα οι φθίνουσες επιδοτήσεις και τα κόστη στα ύψη

του Χαράλαμπου Κασίμη

Το ύψος της «αύξησης» αυτής γρήγορα αµφισβητήθηκε, αφενός λόγω ενός ποσού 165 δισ. ευρώ που έχει ενσωµατωθεί και αφορά τις αποπληρωµές του ΤΑΑ και αφετέρου επειδή τα ποσά δεν είναι αποπληθωρισµένα. Για την Πρόεδρο της Επιτροπής το Π∆Π 2028-2034 είναι το πιο φιλόδοξο που προτάθηκε ποτέ. Έχει στρατηγικό χαρακτήρα, είναι πιο ευέλικτο, χαρακτηρίζεται από περισσότερη διαφάνεια και επενδύει στην ανεξαρτησία της Ένωσης και στην ικανότητά της να αντιδρά στις προκλήσεις.

Ξεφυλλίστε σε υψηλή ανάλυση την εβδομαδιαία Agrenda:

∆εν πέσαµε από τα σύννεφα

Η πρόταση για το Π∆Π 2028-2034 προκύπτει από τις νέες πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, τις οποίες υπηρετεί µε µια νέα αρχιτεκτονική.

Τα µηνύµατα για τις νέες αυτές προτεραιότητες είχαν έρθει τουλάχιστον 15 µήνες πριν. «Σφαίρες και όχι µέλισσες» προειδοποιούσε δηµοσίευµα του Politico στις 11 Απριλίου 2024 (το οποίο αποκάλυπτε έγγραφο που είχε διαρρεύσει) για το σχέδιο που επεξεργάστηκε ο τότε Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, Σαρλ Μισέλ, σύµφωνα µε το οποίο οι βασικές προτεραιότητες της ΕΕ τα επόµενα χρόνια θα άλλαζαν, µε την άµυνα, την ασφάλεια και τη µετανάστευση να προηγούνται όλων των άλλων. Υποβαθµισµένη η κλιµατική αλλαγή και το περιβάλλον (µε µόνη την υπόσχεση της ΕΕ να δηµιουργήσει ένα φιλικό στην επιχειρηµατικότητα περιβάλλον), ανύπαρκτες η φύση και η βιοποικιλότητα.

Πρόκειται αναµφίβολα για µια ανατροπή προτεραιοτήτων. Το 2019 η στρατηγική ατζέντα της ΕΕ έβαζε την κλιµατική αλλαγή στο επίκεντρο –τη χαρακτήριζε µάλιστα «υπαρξιακή απειλή»- µε κορυφαίες προτεραιότητες «την οικοδόµηση µιας κλιµατικά ουδέτερης, πράσινης, δίκαιης και κοινωνικής Ευρώπης». Ο κόσµος από τότε άλλαξε. Η πανδηµία, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, η µεταναστευτική πίεση και ο αµερικανικός και κινεζικός ανταγωνισµός συνέβαλαν στην αλλαγή της ατζέντας της ΕΕ.

Χαρακτηριστική της µεταστροφής, η δήλωση της προέδρου της Επιτροπής Ούρσουλας φον ντερ Λάιεν: «Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συµφωνία µετέτρεψε τη µάχη κατά της κλιµατικής αλλαγής σε ένα σχέδιο για την ανάπτυξη, την καθαρή βιοµηχανία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Τώρα χρειάζεται να συνεχίσουµε να στηρίζουµε τη βιοµηχανία µας και τις µικρές επιχειρήσεις για να την εφαρµόσουν. Το επόµενο µέτωπο είναι η συλλογική άµυνα και ασφάλεια της Ευρώπης».

Γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι η άµυνα, η ασφάλεια, η ανταγωνιστικότητα, η διεύρυνση, η εξωτερική πολιτική, θα ήταν οι προτεραιότητες που αναµενόταν να αυξήσουν κατακόρυφα το µερίδιό τους στον κοινοτικό Προϋπολογισµό. Η πράσινη–κοινωνική–αγροτική Ευρώπη άρχισε σιγά σιγά να µπαίνει στο κάδρο ως ο πιθανός µεγάλος χαµένος -και µάλιστα κόντρα στις παραδοχές και στο γενικότερο κλίµα, που αναγνώριζαν τον σηµαντικό ρόλο της γεωργίας στην επισιτιστική (και στη γενικότερη) ασφάλεια.

Η σηµασία της επισιτιστικής ασφάλειας ως στοιχείο µείωσης των εξαρτήσεων της ΕΕ αναδεικνύεται τόσο στην Έκθεση Niinistö όσο και στην ανακοίνωση της Επιτροπής για το Π∆Π στις 11 Φεβρουαρίου 2025, όπου γίνεται και πάλι αναφορά σε αυτή και στην προστασία της φύσης, ενώ παράλληλα επισηµαίνεται ότι η Κοινή Αγροτική Πολιτική πρέπει να γίνει απλούστερη και στοχευµένη και να προωθεί θετικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτελέσµατα, ώστε να βρεθεί η σωστή ισορροπία µεταξύ κινήτρων, επενδύσεων και ρυθµίσεων, καθώς και να διασφαλιστεί ότι οι αγρότες έχουν δίκαιο και επαρκές εισόδηµα.

∆ιαπιστώσεις που ενισχύονται ακόµα περισσότερο στην ανακοίνωση της Επιτροπής «Όραµα για τη Γεωργία και τα Τρόφιµα» όπου υποτίθεται ότι διορθώνονται ορισµένες από τις αιτίες των κινητοποιήσεων των αγροτών το 2024, οι οποίες συνδέονταν µε τους υπερφιλόδοξους περιβαλλοντικούς στόχους, και η Επιτροπή αποµακρύνεται από την «τιµωρητική» προσέγγιση και ευνοεί τα κίνητρα για τους αγρότες. Στο «Όραµα» η Επιτροπή θέτει τις βάσεις για ένα ελκυστικό, ανταγωνιστικό, ανθεκτικό, προσανατολισµένο στο µέλλον, διαχρονικό και δίκαιο αγροδιατροφικό σύστηµα, για τις σηµερινές και τις µελλοντικές γενιές γεωργών και επιχειρήσεων γεωργικών προϊόντων διατροφής, διασφαλίζοντας δίκαιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στις αγροτικές περιοχές.

Οι αντιφάσεις πολλές. Από τη µια, η Έκθεση Niinistö και η Επιτροπή στις ανακοινώσεις της αναγνωρίζουν τη συµβολή της γεωργίας στην ενίσχυση της ασφάλειας και στη µείωση των εξαρτήσεων. Από την άλλη, τα σενάρια σχετικά µε τον νέο Προϋπολογισµό της ΕΕ «έβλεπαν» πολύ νωρίς µείωση της χρηµατοδότησης της ΚΑΠ και των πόρων της κοινωνικής συνοχής.

Τα σενάρια που συζητούνταν εδώ και καιρό ήταν:

•   µείωση των άµεσων ενισχύσεων στους αγρότες στο 50% και «εθνικοποίηση» του υπολοίπου
•   κατάργηση της διακριτής γραµµής χρηµατοδότησης της ΚΑΠ και δηµιουργία ενός ενιαίου ταµείου (single fund), µε όλους τους ευρωπαϊκούς πόρους σε ένα ταµείο ανά κράτος-µέλος και µε την κατανοµή των πόρων να εξαρτάται από τις επιδόσεις ανταγωνιστικότητας και την απορροφητικότητα του κάθε τοµέα.

Οι πόροι και η αρχιτεκτονική

Άλλαι µεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε φον ντερ Λάιεν κελεύει. Η πρόταση του Π∆Π δηµιουργεί τρεις κύριους πυλώνες. Ο πρώτος (πρόκειται ουσιαστικά για ένα «υπερταµείο», µε έναν προϋπολογισµό 894 δισ. ευρώ) αποτελείται από τα Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων µε προϋπολογισµό 453 δισ. ευρώ (που συµπεριλαµβάνουν συνοχή, αλιεία, κοινωνική πολιτική και αγροτική ανάπτυξη σε ένα ταµείο) και την ΚΑΠ µε 295,7 δισ. ευρώ. Στον πυλώνα αυτό, µε µικρότερους προϋπολογισµούς, συµπεριλαµβάνονται επίσης η µετανάστευση και η διαχείριση των συνόρων, η EU Facility/Ταµείο Αλληλεγγύης, που αφορά τους εξειδικευµένους µηχανισµούς χρηµατοδότησης και τα δηµοσιονοµικά εργαλεία αντιµετώπισης κρίσεων.

Ο δεύτερος πυλώνας, της ανταγωνιστικότητας, απότοκος της Έκθεσης Draghi, έχει συνολικό προϋπολογισµό 589,6 δισ. ευρώ, µε κύριο το Ταµείο Ανταγωνιστικότητας των 450,5 δισ. ευρώ αλλά και τα Erasmus+, Horizon και «Συνδέοντας την Ευρώπη».

Τέλος, ο τρίτος πυλώνας, των εξωτερικών σχέσεων, µε 215,2 δισ. ευρώ, συµπεριλαµβάνει τη διεύρυνση και διάφορους επιµέρους περιφερειακούς φακέλους της Παγκόσµιας Ευρώπης και της Παγκόσµιας Πύλης.

Θα επικεντρωθώ στον πρώτο πυλώνα, στον οποίο εντάσσεται η αγροτική πολιτική και η αγροτική ανάπτυξη.

Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι αυτά που συναποτελούν τον πρώτο πυλώνα (συνοχή και ΚΑΠ), αφορούν το 47% περίπου του Προϋπολογισµού της ΕΕ, όταν στην περίοδο 2021-2027 ανέρχονταν στο 67,2%. Συγκεκριµένα, ο προϋπολογισµός του κάθε τοµέα παρεµβάσεων για τη συνοχή και την ΚΑΠ αποτελούσε το 1/3 του Προϋπολογισµού της ΕΕ και είχε το δικό του διακριτό µέγεθος. Σήµερα 27 Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων θα αντικαταστήσουν πάνω από 500 τρέχοντα προγράµµατα, ανάµεσά τους και τις παρεµβάσεις αγροτικής ανάπτυξης, που αποτελούσαν τον δεύτερο πυλώνα της ΚΑΠ µε ξεχωριστό και διασφαλισµένο (ring fenced) προϋπολογισµό 95,5 δισ. ευρώ από τα συνολικά 386,6 δισ. ευρώ, δηλαδή το 24,7%, για παρεµβάσεις επενδυτικές, εκπαιδευτικές, συµβουλευτικές, περιβαλλοντικές, καθώς και για την εγκατάσταση νέων αγροτών.

Εάν θεωρήσουµε ότι η ΚΑΠ των 295,7 δισ. ευρώ εκπροσωπεί τον πρώτο πυλώνα της τρέχουσας περιόδου, το ύψος του προϋπολογισµού κινείται στα ίδια επίπεδα, και ο µεγάλος χαµένος είναι η αγροτική ανάπτυξη, για λόγους που θα εξηγήσουµε.

Όµως οι δηλώσεις τόσο της Προέδρου όσο και του Επιτρόπου Γεωργίας Κριστόφ Χάνσεν, περιγράφουν τον προϋπολογισµό της ΚΑΠ ως έναν «all inclusive προϋπολογισµό» και προκαλούν σύγχυση και προβληµατισµό. Συγκεκριµένα, ο Επίτροπος, επιχειρώντας να απαντήσει στην έντονη κριτική των µελών της Επιτροπής Γεωργίας του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά και των οργανώσεων των αγροτών, ανέφερε ότι η τρέχουσα δοµή των δύο πυλώνων της ΚΑΠ θα αντικατασταθεί από το 2028 από µία πολιτική και ένα σύνολο µέτρων χωρίς περιορισµούς στις µεταφορές µεταξύ των πυλώνων, χωρίς επικαλύψεις, µε διαφορετικούς όρους χρηµατοδότησης. Ότι ένας ενιαίος προϋπολογισµός 300 δισ. ευρώ θα διατεθεί σε ένα ενιαίο ταµείο για την υποστήριξη περιβαλλοντικών µέτρων, επενδύσεων σε γεωργικές εκµεταλλεύσεις, νέων αγροτών και εργαλείων διαχείρισης κινδύνων.

Με άλλα λόγια, οι παρεµβάσεις αγροτικής ανάπτυξης φαίνεται να ενσωµατώνονται στον προϋπολογισµό των 295,7 δισ. ευρώ, ο οποίος θεωρούσαµε ότι αφορούσε αποκλειστικά αυτές που γνωρίζαµε µέχρι σήµερα ως άµεσες ενισχύσεις, καθώς υποστηρίζεται ότι τα δισεκατοµµύρια που λείπουν µέχρι τα 386,6 της τρέχουσας περιόδου αντισταθµίζονται από άλλα µέρη του νέου Προϋπολογισµού, όπως αυτά που αφορούν τα Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων.

Σε µια τέτοια περίπτωση οµολογείται ότι η µείωση του προϋπολογισµού της ΚΑΠ ανέρχεται στο 30% περίπου και ότι η διάχυση/εµφάνιση της αγροτικής ανάπτυξης στο υπερταµείο των Εθνικών και Περιφερειακών Σχεδίων Εταιρικών Σχέσεων θα είναι προβληµατική και αναποτελεσµατική, αν όχι πλασµατική.

Χωρίς ισχυρή, ανεξάρτητη, διακριτή, δίκαιη και ευέλικτη χρηµατοδότηση, το «Όραµα για την Γεωργία και τα Τρόφιµα» της Επιτροπής θα καταλήξει άλλη µία άσκηση επί χάρτου, ήταν η προειδοποίηση του Συµβουλίου Υπουργών Γεωργίας της ΕΕ πρόσφατα. Έάν λοιπόν η πρώτη διαπίστωση είναι η σηµαντική µείωση του προϋπολογισµού της ΚΑΠ, η δεύτερη είναι η προβληµατική κατάσταση και η µετέωρη θέση της αγροτικής ανάπτυξης του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ, µετά τη σύγχυση που προκάλεσαν οι δηλώσεις του Επιτρόπου στην Επιτροπή Γεωργίας του Ευρωκοινοβουλίου.

Σύγχυση και αντιφάσεις

Η µέχρι σήµερα ανάγνωση των προτάσεων και συζητήσεων για το µέλλον της γεωργίας και τη χρηµατοδότηση οδηγούν στα ακόλουθα:

• Η διακηρυγµένη φιλοδοξία ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας και µείωσης των εξαρτήσεων, όπως διατυπώνεται στις εκθέσεις και ανακοινώσεις της Επιτροπής, διαψεύδεται από τη σηµαντική µείωση του προϋπολογισµού της.
• ∆εν είναι ορατό πώς µπορούν να καλυφθούν η απόκλιση κατά 40% του γεωργικού εισοδήµατος από το µη γεωργικό, το επενδυτικό έλλειµα των 62 δισ. ευρώ και η δηµογραφική γήρανση ή πώς θα υποστηριχθεί η βιωσιµότητα της οικογενειακής γεωργίας.
• Πώς θα υποστηριχθούν οι προτεραιότητες που θέτει το «Όραµα για τη Γεωργία και τα Τρόφιµα» της Επιτροπής (που θα αποτελέσει τη βάση για την ΚΑΠ µετά το 2027) στον φιλόδοξο οδικό χάρτη της για ένα ελκυστικό, ανταγωνιστικό, ανθεκτικό, προσανατολισµένο στο µέλλον, διαχρονικό και δίκαιο αγροδιατροφικό σύστηµα;
• Πώς θα διασφαλιστεί η προτεραιότητα για δίκαιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στις αγροτικές περιοχές και πώς αυτές θα παραµείνουν ζωντανές, λειτουργικές και βαθιά συνδεδεµένες µε την πολιτιστική και φυσική κληρονοµιά της ΕΕ, όταν κατά βάση ο πυλώνας της αγροτικής ανάπτυξης συρρικνώνεται, δεν έχει διακριτό προϋπολογισµό και διαχέεται µεταξύ ΚΑΠ και των Σχεδίων Εταιρικών Σχέσεων;
• Η µείωση του προϋπολογισµού οδηγεί αναπόφευκτα στη µερική «εθνικοποίηση» της ΚΑΠ, κάτι που διαφαινόταν ήδη ως επιλογή, µε τις ευλογίες ορισµένων ισχυρών κρατών-µελών.
• Η κλιµατική αλλαγή, το περιβάλλον και η προστασία της βιοποικιλότητας συµπεριλαµβάνονται -µαζί µε την γεωργία- στους µεγάλους χαµένους του νέου Π∆Π.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι συνέπειες αναµένεται να είναι ακόµα πιο αρνητικές. Συγκεκριµένα:

• Η πρόσφατη υπόθεση του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ καθιστά τη µελλοντική διαπραγµάτευση για τον Προϋπολογισµό της χώρας εξαιρετικά δύσκολη. Η κατάχρηση κοινοτικών πόρων, τα πρόστιµα και οι υψηλές δηµοσιονοµικές διορθώσεις διαµορφώνουν εικόνα αναξιόπιστης χώρας, ανεπαρκούς διοίκησης και αδιαφανούς πολιτικής ηγεσίας για την εφαρµογή της ΚΑΠ.
• Το περιβάλλον αυτό θα ενισχύσει τις πιέσεις που έχουν ήδη εκφραστεί από αρκετά νέα κράτη-µέλη για την πλήρη εξοµοίωση (πλήρη εξωτερική σύγκλιση) των ανά εκτάριο ενισχύσεων. Επισηµαίνεται ότι η χώρα µας εµφανίζει υπερδιπλάσια ανά εκτάριο ενίσχυση από αυτή της ΕΕ και απειλείται µε µείωση επιπλέον πόρων σε ένα τέτοιο ενδεχόµενο.
• Με δεδοµένο ότι οι ευρωπαϊκές ενισχύσεις για τον Έλληνα αγρότη βρίσκονται κοντά στο 50% του γεωργικού του εισοδήµατος, η πιθανή µείωση των πόρων της ΚΑΠ, σε συνδυασµό µε την εκτίναξη του κόστους παραγωγής και τις συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής στην παραγωγή, οδηγούν αναπόφευκτα σε κρίση βιωσιµότητας την οικογενειακή γεωργία.

Τα επόµενα δύο χρόνια θα είναι δύσκολα χρόνια για την ευρωπαϊκή γεωργία και –πολύ περισσότερο– για την ελληνική. Οι διαπραγµατεύσεις για το Π∆Π, την αρχιτεκτονική και τη χρηµατοδότηση θα κορυφωθούν, ενώ ταυτόχρονα θα ολοκληρώνεται η διαµόρφωση της νέας πρότασης για την ΚΑΠ µετά το 2027.

Η Ελλάδα είναι περισσότερο απροετοίµαστη και αδύναµη από ποτέ. Επιπλέον, το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ την καθιστά πλήρως αναξιόπιστη. Μόνο µια εθνική κινητοποίηση δυνάµεων και µια ριζοσπαστική µεταρρύθµιση στρατηγικής, θεσµών και δοµών της αγροτικής πολιτικής µπορεί να αποτρέψει τα χειρότερα και να οικοδοµήσει ένα καλύτερο µέλλον για το αγροδιατροφικό µας σύστηµα.

Σχετικά άρθρα:

Παράταση έως 18 Μαΐου για αιτήσεις στον κοινωνικό τουρισμό 2025 – 2026 «Μάγεψε» τους οινόφιλους της Κορέας το σαμιώτικο μοσχάτο στη διεθνή έκθεση Σεούλ – Winetrails Συναγερμός στον κρατικό μηχανισμό ενόψει καύσωνα: Σε επιφυλακή Πυροσβεστική, στρατός και ΑΔΜΗΕ – Οι συστάσεις της Πολιτικής Προστασίας Κρούσμα γρίπης των πτηνών σε γαλοπούλες εντοπίστηκε στην Ισπανία