Πλημμύρες, ξηρασίες …και ΚΑΠ: επείγει η προσαρμογή της γεωργίας

Το αγροδιατροφικό σύστημα -και η ΚΑΠ- μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην οικοδόμηση μιας οικονομίας έξυπνης ως προς το νερό, ένας από τους στόχους της πρώτης ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανθεκτικότητα των υδάτων.

Η κλιματική αλλαγή φέρνει νέα επείγουσα ανάγκη στις προσπάθειες προσαρμογής. Ειδικότερα, τον Μάρτιο του 2024 δημοσιεύθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος η πρώτη Ευρωπαϊκή Εκτίμηση Κλιματικών Κινδύνων (EUCRA), μια ολοκληρωμένη ανάλυση των κινδύνων και των τρωτών σημείων που σχετίζονται με το κλίμα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, η οποία εντοπίζει 36 σημαντικούς κλιματικούς κινδύνους στα οικοσυστήματα, τα τρόφιμα, την υγεία, τις υποδομές και την οικονομία.

Μεταξύ των ευρημάτων της έκθεσης, το νερό είναι ένα οριζόντιο ζήτημα, υπογραμμίζοντας έντονα την ανάγκη για καλύτερη διαχείριση του νερού και ανθεκτικότητα απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως πλημμύρες, ξηρασίες και λειψυδρία.

Η έκθεση της EUCRA αναγνωρίζεται ευρέως ως μία από τις εκθέσεις με τη μεγαλύτερη επιρροή που έχει εκδώσει ποτέ ο οργανισμός. Τα στοιχεία του αντίκτυπου στους ευρωπαϊκούς κύκλους χάραξης πολιτικής είναι σαφή: τον Δεκέμβριο του 2024, η επιστολή ανάθεσης καθηκόντων της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανέθεσε στην Επίτροπο Περιβάλλοντος Τζέσικα Ρόσγουολ να παρουσιάσει μια στρατηγική ανθεκτικότητας των υδάτων «για την ενίσχυση της ασφάλειας των υδάτων στην Ευρώπη». Τον Ιούνιο του 2025 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε δεόντως την πρώτη ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανθεκτικότητα των υδάτων, η οποία αποσκοπεί σε γενικές γραμμές i) στην αποκατάσταση και προστασία του κύκλου του νερού, ii) στην οικοδόμηση μιας έξυπνης οικονομίας ως προς το νερό και iii) στη διασφάλιση της πρόσβασης σε καθαρό και οικονομικά προσιτό νερό. Η στήριξη που παρέχεται στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) για να βοηθηθούν οι γεωργοί να μεταβούν σε ένα πιο βιώσιμο αγροδιατροφικό σύστημα συμβάλλει στην επίτευξη αυτών των στόχων.

Εντατικοποίηση των προσπαθειών

Όσον αφορά τον πρώτο στόχο, η στρατηγική επισημαίνει ότι η επιτυχής αποκατάσταση της ποσότητας και της ποιότητας του κύκλου του νερού θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματική εφαρμογή του υφιστάμενου πλαισίου της ΕΕ για τα γλυκά ύδατα, συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα, της οδηγίας για τη διαχείριση των πλημμυρών και του κανονισμού για την αποκατάσταση της φύσης. Επιπλέον, υπογραμμίζει την «ανάγκη να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για τη βελτίωση της συγκράτησης των υδάτων στην ξηρά».

Δεδομένου ότι η γεωργία αντιπροσωπεύει το 51% της συνολικής κατανάλωσης νερού στην ΕΕ, το αγροδιατροφικό σύστημα —και η ΚAΠ— μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην επίτευξη του δεύτερου στόχου της στρατηγικής: την οικοδόμηση μιας οικονομίας έξυπνης ως προς το νερό. Επιπλέον, ο γεωργικός τομέας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που σχετίζονται με το νερό, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για προσαρμοστικές στρατηγικές και ανθεκτικές πρακτικές για τη διασφάλιση τόσο της επισιτιστικής ασφάλειας όσο και των υδάτινων πόρων. Η διαχείριση της γης, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, είναι το επίκεντρο. Στην πραγματικότητα, η βιώσιμη γεωργία και η διαχείριση των δασών αποτελούν σημαντικούς μοχλούς ανθεκτικότητας των υδάτων και του κλίματος, προσφέροντας προστασία από ξηρασίες και πλημμύρες. Επιπλέον, το θεωρητικό δυναμικό εξοικονόμησης νερού για τον γεωργικό τομέα όσον αφορά τη μείωση της υδροληψίας εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 5 και 20%.

Ωστόσο, μια έξυπνη προσέγγιση για το νερό είναι κάτι περισσότερο από τη διαχείριση της ποσότητας του νερού. Η διατήρηση της καλής ποιότητας του νερού είναι εξίσου σημαντική. Οι γεωργικές πρακτικές όπως η διαχείριση θρεπτικών ουσιών, η καλλιέργεια, το όργωμα διατήρησης, τα παρόχθια ρυθμιστικά και η αποτελεσματική άρδευση συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης, της απορροής και της ρύπανσης από θρεπτικά συστατικά ή φυτοφάρμακα. Η αποκατάσταση των υγροτόπων και η αποτελεσματική διαχείριση των ζώων ή της κοπριάς βοηθούν επίσης στο φιλτράρισμα των ρύπων πριν φτάσουν στις υδάτινες οδούς. Το όραμα για τη γεωργία και τα τρόφιμα (2025) υπογραμμίζει περαιτέρω τη σημασία της ποιότητας και της διαθεσιμότητας του νερού για την επισιτιστική ασφάλεια.

Όσον αφορά τη μεταφορά της πολιτικής στην πράξη, η στρατηγική για την ανθεκτικότητα των υδάτων επισημαίνει ότι η ΚAΠ και τα εθνικά στρατηγικά σχέδια της ΚAΠ μπορούν, εάν χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά, να παράσχουν ουσιαστική στήριξη για «βιώσιμες γεωργικές πρακτικές και επενδύσεις στην αποδοτική χρήση των υδάτων, την κυκλικότητα και τη βελτίωση της συγκράτησης των υδάτων, περιορίζοντας παράλληλα τη ρύπανση από θρεπτικές ουσίες και φυτοφάρμακα».

Σίγουρα, τα αποτελέσματα από τους πρώτους που υιοθέτησαν είναι εντυπωσιακά: ένα έργο ανταλλαγής γνώσεων και αλλαγής συμπεριφοράς που χρηματοδοτείται από την ολλανδική ΚAΠ με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του νερού με τη μείωση της γεωργικής ρύπανσης από φάρμες παραγωγής βολβών και λουλουδιών μείωσε επιτυχώς τις απώλειες φυτοφαρμάκων κατά 75%, παράλληλα με τη μείωση των περιστατικών παραβίασης των προτύπων ποιότητας του νερού. Τα έργα αυτά αποφέρουν πολλαπλά οφέλη: αυτός ο μεγάλος παραγωγός λαχανικών στη Σλοβακία ανακύκλωσε το νερό και εκσυγχρόνισε την άρδευση για να επιτύχει εξοικονόμηση 33% στην κατανάλωση νερού και εξοικονόμησε περίπου το 30% του κόστους των λιπασμάτων.

Ειδικότερα, η αποδοτική χρήση των υδάτων είναι «καίριας σημασίας και πρέπει να έχει προτεραιότητα» σύμφωνα με τη στρατηγική για την ανθεκτικότητα των υδάτων, η οποία συνοδεύεται από σύσταση σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της «προτεραιότητας στην αποδοτική χρήση των υδάτων» και καθορίζει κατευθυντήριες αρχές για τα κράτη μέλη όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων και τις επενδύσεις με βάση την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων στον τρόπο διαχείρισης της ζήτησης και της προσφοράς νερού, συμπεριλαμβανομένου ενός στόχου για βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των υδάτων κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030 και της ενθάρρυνσης των κρατών μελών να καθορίσουν τις δικές τους στόχους τους, με βάση τις εθνικές τους συνθήκες. Οι επενδύσεις στην προώθηση έξυπνων γεωργικών πρακτικών για το νερό και στην προώθηση λύσεων που βασίζονται στη φύση αποτελούν παραδείγματα παρεμβάσεων που πρέπει να πραγματοποιηθούν για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Στήριξη της ΚAΠ

Η στρατηγική για την ανθεκτικότητα των υδάτων συνιστά θερμά στα κράτη μέλη «να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις δυνατότητες που παρέχει η ΚAΠ». Δεδομένης της σημασίας της Στρατηγικής – και του βασικού θέματος της ανθεκτικότητας των υδάτων – η Lisa Haller και η Kaley Hart, αναλυτές πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο της ΚAΠ, συντονίζουν μια Θεματική Ομάδα (TG) για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των υδάτων στις αγροτικές περιοχές μέσω της ΚΑΠ. Η TG θα επικεντρωθεί κυρίως στην ποσότητα του νερού: διαχείριση της ζήτησης, της διαθεσιμότητας και εξέταση του ρόλου των λύσεων που βασίζονται στη φύση.

«Ελπίζουμε ότι η Θεματική Ομάδα θα αποτελέσει ευκαιρία για ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων να μοιραστούν τις εμπειρίες τους από τη χρήση της ΚΠ μέχρι σήμερα, να βελτιώσουν την ανθεκτικότητα των υδάτων και να εξετάσουν ποιες άλλες ευκαιρίες μπορεί να υπάρχουν για την αύξηση της δράσης σε διάφορα μέρη της ΕΕ». Kaley Hart, Αναλύτρια πολιτικής, Δίκτυο ΚAΠ της ΕΕ.

Τα σχετικά έργα που συγκεντρώθηκαν στη βάση δεδομένων καλών πρακτικών του δικτύου ΚΑΠ της ΕΕ περιλαμβάνουν τη χρήση τεχνολογίας από το AQUAFARM για τη βελτιστοποίηση της χρήσης νερού στον ισπανικό κτηνοτροφικό τομέα. λύσεις που βασίζονται στη φύση για τη συγκράτηση των υδάτων και την προστασία από τις πλημμύρες στην Τσεχία· και μια επίδειξη της σημασίας της ευρείας συμμετοχής των ενδιαφερομένων στην καινοτομία και τη συνεργασία για την υγεία των υδάτων και του εδάφους στις Κάτω Χώρες.

Η Lisa Haller εξηγεί: «Η ΚΑΠ παρέχει σημαντική πηγή χρηματοδότησης που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κράτη μέλη για τη χρηματοδότηση δράσεων που βελτιώνουν την ανθεκτικότητα των αγροτικών περιοχών στα ύδατα, είτε μέσω επενδύσεων για τη μείωση της ζήτησης ή την αύξηση της αποδοτικής χρήσης των υδάτων (συλλογή όμβριων υδάτων, επαναχρησιμοποίηση των υδάτων, καλλιέργειες μικρότερης έντασης νερού) είτε μέσω της ενθάρρυνσης λύσεων που βασίζονται στη φύση για τη βελτίωση της συγκράτησης των υδάτων, όπως η στήριξη της αποκατάσταση ή δημιουργία θαμνοστοιχιών, δέντρων και δασικών εκτάσεων, υγροτόπων και πλημμυρικών περιοχών. Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες – και ανυπομονώ να εξερευνήσω με αυτήν την ομάδα το πλήρες φάσμα των παρεμβάσεων της ΚΑΠ που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανθεκτικότητα στο νερό».

Σχετικά άρθρα:

ΗΠΑ και Κίνα κατέληξαν σε συμφωνία για τη μείωση των δασμών – Παύση 90 ημερών στα μέτρα Monitoring: επιλεξιμότητα αγροτεμαχίων Συνδεδεμένης για Αραβόσιτο, Σίτο και Κριθάρι Σοκ στη Θεσσαλονίκη: Βρέφος εντοπίστηκε νεκρό σε κάδο απορριμμάτων Κέλλας για ευλογιά: Απαραίτητη η συνδρομή κτηνοτρόφων, αυτοδιοίκησης και αστυνομίας