Οι επιμολυντές του παρθένου ελαιολάδου

Της κας. Έφης Χριστοπούλου, Χημικού εμπειρογνώμονα της Ε.Ε. και του Δ.Σ.Ε.,  γευσιγνώστριας παρθένου ελαιολάδου,μέλους της 4Ε.

Οι κατηγορίες βρωσίμων ελαιολάδων και πυρηνελαίων που κυκλοφορούν στην Ευρωπαϊκή Αγορά είναι Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, Παρθένο ελαιόλαδο, Ελαιόλαδο αποτελούμενο από ραφιναρισμένο ελαιόλαδο & βρώσιμο παρθένο ελαιόλαδο και Πυρηνέλαιο (αποτελούμενο από ραφιναρισμένο πυρηνέλαιο & βρώσιμο παρθένο ελαιόλαδο). Οι 2 πρώτες κατηγορίες είναι ΜΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ, δηλαδή είναι ο φυσικός χυμός της ελιάς που παράγεται στο ελαιοτριβείο, ενώ οι 2 άλλες κατηγορίες είναι ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ για να καταστούν βρώσιμα. Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο είναι η ανώτερη  κατηγορία του παρθένου ελαιολάδου, εθνικό προϊόν και σημαντικός πόρος της εθνικής μας οικονομίας. Όλες όμως οι κατηγορίες συμμετέχουν στην αλυσίδα των προϊόντων του καρπού του ιερού δέντρου της ελιάς και οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει διαταράσσει την αλυσίδα αυτή.

Τα Διεθνή Πρότυπα έχουν υιοθετήσει όρια για ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (για να προστατευθεί η ποιότητα), ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑΣ (για να προστατευθεί κάθε προϊόν από την προσθήκη σε αυτό άλλων ελαίων)  και ΕΠΙΜΟΛΥΝΤΩΝ. 

Ως «επιμολυντής/ρυπαντής/πρόσμειξη» νοείται οιαδήποτε ουσία δεν προστίθεται σκοπίμως στο τρόφιμο αλλά περιέχεται όμως σ’ αυτό ως αποτέλεσμα της παραγωγής, της παρασκευής, της μεταποίησης, της προετοιμασίας, της επεξεργασίας, της πρώτης και της δεύτερης συσκευασίας, της μεταφοράς ή αποθήκευσης του εν λόγω τροφίμου ή ως αποτέλεσμα της μόλυνσης από το περιβάλλον. 

Δεδομένου ότι όλες οι κατηγορίες ελαιολάδου και πυρηνελαίου προέρχονται από τον ελαιόκαρπο, είναι προφανές ότι η επιμόλυνση του ελαιοκάρπου ή η επιμόλυνση κατά την ελαιοποίηση μεταφέρεται σε όλες τις κατηγορίες.

Ο κατάλογος των επιμολυντών ελαιολάδου είναι μακροσκελής και περιλαμβάνει

1. Υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων
2. Υδρογονάνθρακες ορυκτελαίων 
3. Πλαστικοποιητές 
4. Mέταλλα και Βαρέα Μέταλλα
5. Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες
6. Πτητικοί αλογονωμένοι διαλύτες
7. Αρωματικοί υδρογονάνθρακες (BTEX)
8. Πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs)  
9. Υπολείμματα καθαριστικών
10. Μη πόσιμο νερό κατά την διαδικασία ελαιοποίησης
11. Μη κατάλληλα σκευάσματα απεντόμωσης – μυοκτονίας
12. 12. 3- MCPD και εστέρες της με λιπαρά οξέα.

Για όλους τους επιμολυντές, σημαντικό στάδιο είναι η έρευνα για τον προσδιορισμό των πηγών επιμόλυνσης, ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Στο παρόν κείμενο δεν θα γίνει αναφορά σε κάθε επιμολυντή, διότι για την πλειοψηφία τους έχουν παρθεί τα κατάλληλα μέτρα.  Ο επιμολυντής όμως που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι οι ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ ΟΡΥΚΤΕΛΑΙΩΝ (MOSH – MOAΗ)  διότι την περίοδο αυτή από την ΕΕ ερευνάται η υιοθέτηση ορίων στους υδρογονάνθρακες ορυκτελαίων στα τρόφιμα µεταξύ των οποίων και το ελαιόλαδο και πυρηνέλαιο.

Οι συζητήσεις στα αρμόδια όργανα της ΕΕ για το θέμα αυτό, έχουν ξεκινήσει από το 2012 και συνεχίζονται, με σκοπό να επιτευχθεί συμφωνία όσον αφορά τα όρια. Τα όρια αυτά θα ενσωματωθούν στον Κανονισμό (ΕΕ) 2023/915.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι

• Το θέμα MOSH/MOAH επηρεάζει όλα τα τρόφιμα με περισσότερο από 60% λιπαρά και συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα. 
• Η τοξικότητα των MOAH, τα οποία μπορούν να βρεθούν κυρίως στο πυρηνέλαιο, συνδέεται με τον αριθμό των αρωματικών δακτυλίων, αλλά η τρέχουσα μέθοδος ανάλυσης δεν επιτρέπει τον διαχωρισμό μεταξύ διαφορετικών MOAH. Οι γονιδιοτοξικές, μεταλλαξιογόνες και καρκινογόνες επιδράσεις είναι γνωστές για τα MOAH με αριθμό δακτυλίων που είναι ίσος ή μεγαλύτερος από τρεις. Ωστόσο, το πυρηνέλαιο περιέχει κυρίως MOAH με έναν ή δύο αρωματικούς δακτυλίους. 
• Τα MOAHs πιθανόν υπάρχουν ήδη μέσα/πάνω στον ελαιόκαρπο.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω, είναι απολύτως αναγκαίο η Ελλάδα να λάβει αποτελεσματικά μέτρα ώστε να αντιμετωπίσει το θέμα των ορίων σε MOSH και MOAH. Πέραν των θεμάτων περί μεθόδου προσδιορισμού τους και της τοξικότητάς τους, θα πρέπει να υιοθετηθούν στρατηγικές για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των πηγών μόλυνσης κατά μήκος της αλυσίδας επεξεργασίας στο τελικό προϊόν. 

Επειδή όσον αφορά τις πηγές μόλυνσης έχουν γίνει μελέτες, θα πρέπει να ενημερωθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι στην παραγωγή ελαιολάδου για τις καλές πρακτικές που πρέπει να ακολουθούν, ώστε τα παραγόμενα ελαιόλαδα να συμμορφώνονται με τα προτεινόμενα όρια για τους MOH. Π.χ. Στο στάδιο Ελαιώνας-συγκομιδή ελαιοκάρπου, σημαντική πηγή επιμόλυνσης με MOAH είναι από τη λίπανση της αλυσίδας των  αλυσοπρίονων ή την χρήση σάκων από γιούτα. Θα πρέπει λοιπόν να αποφευχθεί το ταυτόχρονο κλάδεμα και μάζεμα της ελιάς και η χρήση γιούτινων σάκων. Επίσης στον ελαιώνα και στο ελαιοτριβείο θα πρέπει να χρησιμοποιούνται λιπαντικά φυτικής προέλευσης (food grade ΜΟΑΗ free). 

Διαφορετικά, ίσως φτάσει η δύσκολη στιγμή, όπου παρθένα ελαιόλαδα ή πυρηνέλαια δεν θα είναι απλά μη βρώσιμα αλλά κατάλληλα μόνο για παραγωγή βιομάζας. 

Η λήψη μέτρων πρόληψης είναι σημαντικό βήμα για την εξασφάλιση της ποιότητας και της ααφάλειας ελαιολάδων και πυρηνελαίων. Η μη αντιμετώπιση προβλημάτων σε οποιαδήποτε προϊόν της αλυσίδας του ελαιολάδου (π.χ. πυρηνέλαιο) διαταράσσει την ισορροπία της αλυσίδας αυτής. Απαιτείται συνεργασία, επαγγελματισμός, συστηματικές και οργανωμένες ενέργειες εκ μέρους όλων για την αντιμετώπιση προβλημάτων σημαντικών για το μέλλον του ελαιολάδου.

Σχετικά άρθρα:

Χωρίς σοβαρές ελλείψεις σε ελαιόλαδο τη τελική ευθεία της φετινής χρονιάς 2024/25 – Ελαίας Καρπός Συνάντηση ηγετών ΕΕ με Ζελένσκι για εγγυήσεις ασφαλείας Εξωστρεφής και με ενισχυμένα μεγέθη η ΜΑΚΒΕΛ-EURIMAC Πριν τα Χριστούγεννα η εξόφληση βασικής λέει ο Τσιάρας, τώρα σειρά έχει ο ΕΛΓΑ και το πριμ κτηνοτρόφων