Απόψεις: Ανάπτυξη ΑΠΕ: Από τα «ανταποδοτικά» σε πραγματικά οφέλη για τους πολίτες
* Ινώ Σιώζιου, Ειδική σε θέματα ενεργειακής πολιτικής & περιβάλλοντος, MScEnvironment&ResourceManagement (VrijeUniversityAmsterdam)- Κείμενο πολιτικής στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Η επικείμενη υιοθέτηση, το πρώτο τρίμηνο του νέου έτους, της Δέσμης Ενεργειακών Μέτρων για τους Πολίτες (Citizens’ EnergyPackage) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσφέρει μια κατάλληλη αφορμή για να επανεξεταστεί το ζήτημα της ουσιαστικής συμμετοχής και της δίκαιης κατανομής των ωφελειών από την ενεργειακή μετάβαση.
Σκοπός αυτής της Δέσμης πολιτικών είναι να βάλει τους πολίτες στην καρδιά της ενεργειακής μετάβασης, ενθαρρύνοντας τα νοικοκυριά και τις τοπικές κοινότητες να συμμετάσχουν ενεργά και να ωφεληθούν ουσιαστικά από τη μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα βασισμένο σε καθαρές μορφές ενέργειας.
Ειδικότερος στόχος είναι να διασφαλίσει ότι η ενεργειακή μετάβαση πραγματοποιείται με όρους συμπεριληπτικότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Να διασφαλίσει, ακόμη, πως οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες θα έχουν πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια σε προσιτές τιμές, θα μπορούν να παράγουν τη δική τους ανανεώσιμη ενέργεια, καθώς και ότι δεν θα κινδυνεύουν, τόσο από απότομες αυξήσεις των τιμών ηλεκτρικής ενέργειαςόσο και από ενεργειακή φτώχεια.
Στο επίκεντρο των προτάσεων που κατατέθηκαν, κατά τη διάρκεια διαβούλευσης της Δέσμης, διαπιστώθηκε η αναγκαιότητα να συμμετέχουν οι τοπικές κοινωνίες στον σχεδιασμό των έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), αλλά και να έχουν μερίδιο στα οφέλη που προκύπτουν από αυτά τα έργα.
Ειδικότερα, το παγκόσμιο δίκτυο μη κυβερνητικών οργανώσεων που εργάζονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης «ClimateActionNetwork», δίνει έμφαση στην ανάγκη η Δέσμη Ενεργειακών Μέτρων για τους Πολίτες να συμπεριλάβει ένα σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο με κοινά πρότυπα και κριτήρια για τα κράτη-μέλη, σχετικά με τον δίκαιο διαμοιρασμό ωφελειών από τα έργα ΑΠΕ.
Προτείνει συγκεκριμένα ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια σε ό,τι αφορά στην ποιότητα συμμετοχής και εμπλοκής των πολιτών στις ΑΠΕ, οδηγίες/συστάσεις ώστε, τα κράτη-μέλη να εφαρμόσουν σχήματα διαμοιρασμού ωφελειών από τα έργα με ξεκάθαρους ορισμούς και καλές πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί σε άλλες χώρες της ΕΕ, καθώς και ελάχιστεςπροδιαγραφές και Βασικούς Δείκτες Απόδοσης (KPIs), βάσει των οποίων θα αξιολογείται η συμμετοχή στο σχεδιασμό και τα οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.
Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται:
- η ενημέρωση και διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες,
- η θέσπιση φορέα διαμεσολάβησης με τις εταιρείες,
- η ενσωμάτωση προτάσεων των τοπικών κοινωνιών,
- η δημιουργία τοπικών θέσεων εργασίας και,
- η συνιδιοκτησία των έργων ΑΠΕ με τις τοπικές κοινωνίες.
Ποια είναι ωστόσο η κατάσταση στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά στη συμμετοχή και τη δίκαιη κατανομή των ωφελειών από την ενεργειακή μετάβαση προς καθαρότερες μορφές ενέργειας;
Οι αντιδράσεις στην ανάπτυξη έργων ΑΠΕ είναι έντονες και συχνές, χωρίς να αποτελούν ελληνική ιδιαιτερότητα. Ωστόσο, η έκτασή τους και τα χαρακτηριστικά που λαμβάνουν στη χώρα μας αντανακλούν βαθύτερα ελλείμματα εμπιστοσύνης, συμμετοχής και κοινωνικής νομιμοποίησης.
Αν και το 2018 ψηφίστηκε ο εμβληματικός νόμος για τις Ενεργειακές Κοινότητες (ν. 4513) , ο οποίος δημιούργησε για πρώτη φορά το θεσμικό πλαίσιο μέσω του οποίου θα μπορούσαν επιτέλους οι πολίτες, τοπικές επιχειρήσεις, αλλά και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης να εμπλακούν ενεργά στην μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας μέσω και της παραγωγής καθαρής ενέργειας, στην πράξη δεν φάνηκε οι Ενεργειακές Κοινότητες να «ανθίζουν» τα επόμενα χρόνια.
Στα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινότητες περιλαμβάνονται:
- η απώλεια χρηματοδότησης για τη στήριξή τους από το ΕΣΠΑ 2014-2020 (ΕΠΑνΕΚ)
- η απώλεια κινήτρων όπως είναι η μη συμμετοχή σε ανταγωνιστικές διαδικασίες
- η απουσία δικλείδων για τη διασφάλιση του μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που έχει οδηγήσει σε μεγάλο αριθμός εμπορικών έργων σε σχέση με τα έργα αυτοπαραγωγής
- η κατάχρηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων από εταιρίες
- η επιλογή να μην αξιοποιηθούν κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για το «ξεδίπλωμα» Ενεργειακών Κοινοτήτων στους Δήμους.
Βασικές αιτίες αντιδράσεων στα έργα ΑΠΕ στην Ελλάδα
Σύμφωνα με μελέτη που εκπόνησε το 2024 το ΙΟΒΕ, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών στην Ελλάδα (90,5%) ανησυχεί«πολύ ή πάρα πολύ» για την κλιματική αλλαγή και αναγνωρίζει τον ρόλο των ΑΠΕ στον περιορισμό του φαινομένου, σε ποσοστό 85%, την ίδια στιγμή, σχετικά υψηλό μερίδιο των ερωτηθέντων (42%) εκφράζει την άποψη ότι οι ΑΠΕ επιβαρύνουν το περιβάλλον.
Ο δε βαθμός αποδοχής των έργων διαφοροποιείται ανάλογα με την τεχνολογία και το εάν τα έργα ΑΠΕ εγκαθίστανται σε κοντινή περιοχή. Τα φωτοβολταϊκά έχουν υψηλότερη αποδοχή σχετικά με την εγκατάστασή τους σε κοντινή απόσταση, (60%) σε αντίθεση με τα αιολικά, για τα οποία μόλις το 27% αποδέχεται την εγκατάστασή τους σε κοντινή περιοχή.
Οι βασικές αιτίες των αντιδράσεων θα μπορούσαν να αποδοθούνστην απουσία ξεκάθαρων κανόνων, στην αποτυχία να περάσει το χαμηλό κόστος παραγωγής των ΑΠΕ στους καταναλωτές ρεύματος και στην απουσία συμμετοχής των πολιτών στην παραγωγή καθαρής ενέργειας καθώς και στη γενικότερη απουσία ωφελειών από την ανάπτυξη των ΑΠΕ.
Πόσο «ανταποδοτικά» είναι τα οφέλη των ΑΠΕ στην Ελλάδα;
Η συζήτηση για οφέλη των πολιτών από την ανάπτυξη έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας περιορίζεται σε ανταποδοτικά οφέλη για κατοίκους που ζουν κοντά σε έργα ΑΠΕ.
Οι δε λέξεις «ανταποδοτικά» ή και «αντισταθμιστικά» πάντα έχουν μία αρνητική χροιά καθώς, υπονοούν μία αντιστάθμιση ή μία ανταπόδοση για κάτι που επηρεάζει αρνητικά τη ζωή των πολιτών, ενώ στην περίπτωση των ΑΠΕ συμβαίνει το αντίθετο.
Τι ισχύει λοιπόν στην Ελλάδα; Το ειδικό τέλος των ΑΠΕ θεσπίστηκε, για πρώτη φορά, με το νόμο 3468 του 2006 και προέβλεπε την απόδοση ποσοστού 3% επί της, προ ΦΠΑ, τιμής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγει κάθε παραγωγός ΑΠΕ.
Προβλεπόταν συγκεκριμένα πως τα ποσά αυτά διατίθενται υποχρεωτικά και αποκλειστικά, σε ποσοστό 80%, για την εκτέλεση έργων τοπικής ανάπτυξης και στη συνέχεια, το 2013, προστέθηκε η πρόβλεψη να αποδίδεται ποσό μέχρι 1% της τιμής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, προ ΦΠΑ, στους οικιακούς καταναλωτές στην περιοχή κατοικίας των οποίων εγκαθίσταται ένα έργο μέσω των λογαριασμών κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Δηλαδή, οι κάτοικοι να πληρώνουν μειωμένους ή και μηδενικούς λογαριασμούς ρεύματος.
Πρόσφατα, προβλέφθηκε, στο άρθρο 15 του νόμου 4915/2022, να μπορεί μέρος του ειδικού τέλους να διατίθεται για αντιμετώπιση λειτουργικών δαπανών των ΟΤΑ όταν, προηγουμένως προβλεπόταν ρητά και υποχρεωτικά ότι τα κονδύλια χρησιμοποιούνται μόνο για έργα τοπικής ανάπτυξης.
Η κατάσταση αυτή εγείρει κρίσιμα ερωτήματα. Μπορεί το ειδικό τέλος των ΑΠΕ να διατίθεται για να καλύψει τις «τρύπες» της τοπικής αυτοδιοίκησης; Μας αρκεί το ειδικό τέλος να είναι ακόμη και σήμερα η μοναδική ωφέλεια των κατοίκων σε περιοχές που εγκαθίστανται έργα ΑΠΕ; Μπορεί η απόδοση του ειδικού τέλους να εγγυηθεί ότι η ενεργειακή μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας θα πραγματοποιηθεί με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης; Μπορεί να διασφαλίσει ότι οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες θα έχουν πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια σε προσιτές τιμές; Μήπως ότι οι πολίτες θα συμμετέχουν ενεργά και θα έχουν λόγο σε αυτόν τον τεράστιο μετασχηματισμό; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά δεν μπορεί παρά να είναι αρνητική. Το ειδικό τέλος, από μόνο του, δεν συνιστά μηχανισμό κοινωνικής δικαιοσύνης ούτε εγγύηση συμμετοχής των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση.
Από την αμφισβήτηση και την «ανταποδοτικότητα» στη συμμετοχή: προτάσεις πολιτικής για μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση
Η επίτευξη των στόχων του 2030 και η πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τη συμπόρευση με την κοινωνία. Αυτό σημαίνει μετάβαση από τα αποσπασματικά «ανταποδοτικά» σε ουσιαστικά οφέλη για τους πολίτες, μέσα από τη δίκαιη ανάπτυξη των ΑΠΕ. Κοινωνικοί, περιβαλλοντικοί και πολιτικοί φορείς θα μπορούσαν, με την ευκαιρία της Δέσμης Ενεργειακών Μέτρων για τους Πολίτες να αναβαθμίσουν την ατζέντα ανοίγοντας μία συζήτηση και διεκδικώντας πραγματικά οφέλη. Μερικές προτάσεις θα μπορούσαν, σε αυτήν την κατεύθυνση να είναι:
- Ο ορισμός συγκεκριμένου ποσοστού στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) για Ενεργειακές Κοινότητες, κάτι που απουσιάζει έως και σήμερα.
- Η θέσπιση πλαισίου για υποχρεωτική συμμετοχή στα έργα ΑΠΕ από τις τοπικές κοινωνίες.
- Η δυνατότητα εξαγοράς μεριδίων στα έργα ή ακόμη και η δωρεάν απόδοση ποσοστού στις επενδύσεις ώστε, να ενισχυθεί η τοπική αποδοχή των έργων.
- Η λήψη μέτρων για να διασφαλιστεί ο έλεγχος και η απόλυτη διαφάνεια στην αξιοποίηση του Ειδικού Τέλους των ΑΠΕ από τους ΟΤΑ.
- Η σύσταση Επιτροπής Πολιτών όπου θα εγκρίνει και άρα, θα νομιμοποιεί το σχέδιο αξιοποίησης των σχετικών κονδυλίων από τους ΟΤΑ.
- Να αποσαφηνιστεί, με σχετική νομοθετική ρύθμιση, ότι η κατ’ εξαίρεση χρήση του ειδικού τέλους των ΑΠΕ για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών των ΟΤΑ, δεν έχει μετατραπεί σε κανόνα.
Όλο το κείμενο πολιτικής εδώ
Ακολουθήστε το Agrocapital.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι τις ειδήσεις
Οι απόψεις που εκφράζονται στα σχόλια των άρθρων δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της ιστοσελίδας μας, το οποίο ως εκ τούτου δεν φέρει καμία ευθύνη. Για τα άρθρα που αναδημοσιεύονται εδώ με πηγή, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την ιστοσελίδα.
