Κτηνοτροφία στις Κυκλάδες, ένας τομέας σε σταυροδρόμι – Τυροκόμος

άρθρο γνώμης των Δρ. Μαρία_Αναστασία Καρατζιά (Εντεταλμένη Ερευνήτρια, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ), Καθηγητής Αριστοτέλης Λυμπερόπουλος (ΔΙΠΑΕ), Δρ. Λουκία Αικατερινιάδου (πρώην Διευθύντρια Ερευνών, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ)

Η πλειονότητα των αιγών και προβάτων εκτρέφονται με το  ημιεκτατικό σύστημα το οποίο χαρακτηρίζεται από βόσκηση όλο το χρόνο σε κοινοτικούς/ιδιωτικούς βοσκοτόπους και συμπληρωματική χρήση ζωοτροφών.  Στα νησιά αυτά η κτηνοτροφία ήταν πλήρως ενταγμένη σε ένα παραδοσιακό σύστημα διαχείρισης. Το μέγεθος των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων είναι μικρό και μεσαίο, ωστόσο υπάρχει μείωση του αριθμού των εκτρεφόμενων αιγών και προβάτων την τελευταία δεκαετία. Μία από τις αιτίες αυτής της μείωσης είναι η υποβάθμιση των βοσκότοπων των νησιών που επιβάλλει προμήθεια μεγαλύτερων ποσοτήτων ζωοτροφών και επομένως αύξηση του κόστους της εκτροφής αναδεικνύοντας τον καθοριστικό ρόλο του νερού σε συνδυασμό με την ολοένα και μεγαλύτερη πίεση που ασκούν οι τουριστικές δραστηριότητες.

Οι κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν πολλαπλές δυσκολίες: χωροταξικά προβλήματα λόγω επέκτασης του αστικού ιστού, υποδομές που δεν είναι προσαρμοσμένες στη νησιωτική πραγματικότητα (π.χ. σφαγεία, τυροκομεία), υψηλό κόστος μεταφοράς ζωοτροφών και έντονη γραφειοκρατία. Επιπλέον, η μέση ηλικία τους υπερβαίνει τα 45 έτη, με έλλειψη διαδόχων, ενώ το μορφωτικό επίπεδο και η κοινωνική υποτίμηση του επαγγέλματος περιορίζουν τις δυνατότητες εξέλιξης.

Η μικρή κλίμακα των κοπαδιών δεν επιτρέπει αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας, ενώ παρατηρείται αδυναμία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και συστηματικής καταγραφής δεδομένων. Δεν εφαρμόζονται προγράμματα γενετικής βελτίωσης ή ελέγχου αποδόσεων, ενώ λείπουν η επιστημονική υποστήριξη και το εξειδικευμένο προσωπικό που θα ενσωμάτωνε νέες τεχνολογίες στη διαχείριση. Συνοπτικά η βιωσιμότητα των μικρών εκμεταλλεύσεων υπονομεύεται από παράγοντες όπως η ανεπαρκής πληροφόρηση, η εκπαίδευση, η τεχνογνωσία των επαγγελματιών, η μειωμένη παραγωγικότητα, το αυξημένο κόστος παραγωγής, οι διαφορές στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η δυσκολία στη διάθεση τους, η κοινωνική απομόνωση και υποτίμηση του επαγγέλματος της κτηνοτροφίας και η πίεση που ασκούν οι τουριστικές δραστηριότητες.

Η έλλειψη ιδιοπαραγόμενων ζωοτροφών και η ανάγκη εισαγωγής τους αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση. Η βόσκηση, αν και δυνητικά πολύτιμη, δεν εφαρμόζεται συστηματικά λόγω φτωχής βλάστησης και περιορισμένης διάθεσης των κτηνοτρόφων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει τη σημασία της αιγοτροφίας και προβατοτροφίας στην προστασία του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και της απασχόλησης, ενώ προτείνει ενίσχυση νέων αγροτών ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια του κλάδου.

Η εντονότερη πίεση που αντιμετωπίζει η εκτροφή προβάτων και αιγών στις Κυκλάδες είναι με βεβαιότητα η έλλειψη ιδιοπαραγόμενων ζωοτροφών και ο μονόδρομος της εισαγωγής τους. Η βόσκηση, μια δυνητικά βοηθητική πρακτική, δεν εφαρμόζεται λόγω έλλειψης βοσκήσιμης ύλης και απροθυμίας των κτηνοτρόφων.

Στις 3 Μαΐου 2018 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα  σχετικά με την παρούσα κατάσταση και τις μελλοντικές προοπτικές του κλάδου των προβάτων και αιγών στην ΕΕ (2017/2117(INI)). Το ψήφισμα προσυπογράφει τις συστάσεις που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Φόρουμ του 2016 για το Πρόβειο Κρέας που διεξήχθη υπό την αιγίδα της Επιτροπής, και ειδικότερα την ανάγκη να θεσπιστούν μέτρα στήριξης σε αναγνώριση του ρόλου που παίζουν οι κλάδοι της προβατοτροφίας και της αιγοτροφίας στην παροχή δημοσίων αγαθών, ειδικά όταν στηρίζονται στην εκτατική βόσκηση, σε ό,τι αφορά: την έγγεια βελτίωση και την προστασία της βιοποικιλότητας, των οικοσυστημάτων, των περιβαλλοντικά πολύτιμων περιοχών και της ποιότητας των υδάτων· την πρόληψη της κλιματικής αλλαγής, των πλημμυρών, των χιονοστιβάδων, των δασικών πυρκαγιών και της συνακόλουθης διάβρωσης του εδάφους· και τη διατήρηση του φυσικού χώρου και της απασχόλησης.  Παράλληλα εκτιμά πως είναι απαραίτητο να προσφερθεί μεγαλύτερη υποστήριξη στους νεαρούς γεωργούς και στους νεοεισερχόμενους, ώστε να θεσπιστούν κίνητρα για την ίδρυση ή ανάληψη προβατοτροφικών και αιγοτροφικών εκμεταλλεύσεων προκειμένου να κρατηθούν οι αγροτικές περιοχές ζωντανές και να διατηρηθεί η επισιτιστική ασφάλεια εντός της Ένωσης·

Για τη βελτίωση της κατάστασης απαιτούνται μέτρα όπως: ανάπτυξη συστημάτων επιμόρφωσης και κινήτρων για συμμετοχή, υιοθέτηση προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης, εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ολοκληρωμένα σχέδια βόσκησης που να περιλαμβάνουν κομποστοποίηση, αναχλόαση και αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων βοσκοτόπων. Η ιδιοπαραγωγή ζωοτροφών μέσω καλλιεργειών και υδροπονίας μπορεί να μειώσει το κόστος και να συμβάλει στην αειφορία. Επιπλέον, χρειάζεται αναπροσαρμογή της σχέσης αιγών-προβάτων, ώστε να περιοριστεί η πίεση στο φυσικό περιβάλλον, καθώς και δημιουργία μικρών σφαγείων που θα μειώσουν τα λειτουργικά έξοδα.

Η κτηνοτροφία στις Κυκλάδες βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Από τη μία, αποτελεί σημαντικό πυλώνα της τοπικής οικονομίας και της πολιτιστικής ταυτότητας των νησιών. Από την άλλη, η έλλειψη εκσυγχρονισμού, η πίεση του τουρισμού, οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί και η κοινωνική απομάκρυνση των νέων θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητά της. Μια στρατηγική που θα συνδυάζει την παράδοση με την καινοτομία είναι αναγκαία ώστε να συνεχίσει να αποτελεί ζωντανό κύτταρο της αγροτικής οικονομίας των Κυκλάδων σε μία βιώσιμη προοπτική.

Σχετικά άρθρα:

Αγροτική Ατζέντα: «Ανοιχτές Πόρτες» στα οινοποιεία της Ελλάδας! Εργαστήριο-φάρος για το μέλλον των ελαιώνων στην εποχή της ξηρασίας Kαθοριστική η εξαγγελία για ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου στις Ιχθυοκαλλιέργειες, λέει η ΕΛΟΠΥ Εξαγωγές: Θετικό πρόσημο στις εξαγωγές φρέσκων φρούτων και λαχανικών το πρώτο επτάμηνο του 2025